Από την Κέλλυ Φαναριώτη
Το όνομά του είναι συνώνυμο της επιστημονικής αυθεντίας και είναι ο γιατρός με τις περισσότερες αναφορές στο έργο του παγκοσμίως. Το 2010 χαρακτηρίστηκε ως ο «πιο τολμηρός επιστήμονας κι ένας από τους σύγχρονους διανοητές με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο» ενώ λίγα χρόνια αργότερα αναγορεύτηκε «εταίρος Αϊνστάιν» στο Ινστιτούτο Υγείας του Βερολίνου.
Ο ίδιος θεωρεί υπερβολικούς τους χαρακτηρισμούς που κατά καιρούς του αποδίδονται και δηλώνει απλά υπηρέτης της αλήθειας, την οποία αναζητά διαρκώς μέσα από τις έρευνές του. Ο λόγος για τον Ιωάννη Π.Α. Ιωαννίδη, καθηγητή Παθολογίας, Έρευνας και Πολιτικής Υγείας, Επιστημών Δεδομένων, και Στατιστικής στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, που αν και ζει στην Καλιφόρνια, συναισθηματικά βρίσκεται, όπως λέει, «365 μέρες το χρόνο στην Ελλάδα, 366 τις δίσεκτες χρονιές».
Μια από τις πρωτοπορίες του πολυβραβευμένου επιστήμονα είναι η ίδρυση του εργαστηρίου ”METRICS” στο Στάνφορντ που ασχολείται με την έρευνα επάνω στην έρευνα, μελετά δηλαδή και αναζητά τρόπους βελτίωσης στις μεθόδους που γίνονται οι επιστημονικές μελέτες.
Μάλιστα,πριν από λίγα χρόνια ο ομογενής ακαδημαϊκός προκάλεσε τριγμούς στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα όταν δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο «Γιατί τα ευρήματα, των περισσότερων δημοσιευμένων επιστημονικών ερευνών είναι αναληθή». Το άρθρο του διακεκριμένου Έλληνα είναι το πλέον πολυδιαβασμένο στην ιστορία της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Επιστήμης με σχεδόν τρία εκατομμύρια αναγνώσεις.
Επιστήμη και γνώση
«H επιστήμη και η γνώση είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να συμβεί στον Ηomo sapiens. Πρέπει να στηριζόμαστε στην επιστήμη για να παίρνουμε αποφάσεις, να βελτιώσουμε αλλά και να παρατείνουμε τη διάρκεια της ζωής μας. Άρα το να βελτιώσουμε την αξιοπιστία της έρευνας είναι μια προτεραιότητα για την ίδια την επιστήμη», μου λέει ο ίδιος.
Σήμερα, η γιγάντωση της ποσότητας των επιστημονικών πληροφοριών οδηγεί μοιραία σε έλλειψη αξιοπιστίας ενώ η ευρύτατη διείσδυση μεροληπτικών χρηματοδοτούμενων ερευνών στον κοινωνικό ιστό έχει, σε πολλές περιπτώσεις, καταστροφικά αποτελέσματα. «Πάρτε για παράδειγμα τις μελέτες που χρηματοδοτούνται από καπνοβιομηχανίες. Πρόκειται για μελέτες προπαγάνδας, οι οποίες είναι εντελώς αναξιόπιστες και προσπαθούν να κοροϊδεύσουν τους καταναλωτές ότι τα «νέα» προϊόντα τους δεν είναι και τόσο επιβλαβή την ώρα που το κάπνισμα σκοτώνει δέκα εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως». Μάλιστα, για να γίνει ευρέως αντιληπτό το μέγεθος των επιπτώσεων που μπορεί να έχει μια έρευνα με αναξιόπιστα στοιχεία, αναφέρθηκε στο περίφημο αντιεμβολιαστικό κίνημα, το οποίο «γεννήθηκε» όταν το περιοδικό «Lancet» δημοσίευσε έρευνα που έθετε εν αμφιβόλω την ασφάλεια του εμβολίου MMR εναντίον της ιλαράς, της ερυθράς και της παρωτίτιδας (μαγουλάδες).
Τελικά το περιοδικό απέσυρε την έρευνα ως λανθασμένη, όμως το κακό είχε ήδη γίνει. Πολλοί γονείς επέλεξαν να μην εμβολιάσουν τα παιδιά τους με αποτέλεσμα η ξεχασμένη μέχρι πρότινος ιλαρά να κάνει την εμφάνισή της παίρνοντας μάλιστα σε πολλές χώρες διαστάσεις επιδημίας. «Δόθηκε αυτός ο αρχικός σπινθήρας που διάφορες κοινωνικές ομάδες τον μετέτρεψαν σε θεωρίες συνωμοσίας διαδίδοντας ότι το εμβόλιο προκαλεί αυτισμό ή ότι τα παιδιά γίνονται πειραματόζωα προκειμένου απλά οι φαρμακοβιομηχανίες να παίρνουν λεφτά. Τέτοιες αντιλήψεις δημιουργούν ένα πισωγύρισμα στο Μεσαίωνα», λέει ξεκαθαρίζοντας πως το συγκεκριμένο εμβόλιο είναι ασφαλέστατο και θα πρέπει να χρησιμοποιείται ευρύτατα και καθολικά για τον εμβολιασμό των παιδιών.
“Τα μυαλά στην πατρίδα εγκλωβίζονται σε μικρότητες και και μετριότητες”
Γεννημένος στη Νέα Υόρκη, μεγάλωσε και σπούδασε στην Αθήνα, στο τμήμα Ιατρικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, από το οποίο αποφοίτησε πρώτος με άριστα. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Αμερική, όπου θήτευσε σε κορυφαία πανεπιστήμια όπως το Χάρβαρντ και το 1999 εγκαταστάθηκε για δέκα χρόνια στα Γιάννενα, αναλαμβάνοντας διευθυντής του εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Κατά την δεκαετή παραμονή του στη χώρα μας, ήρθε αντιμέτωπος με το σαθρό σύστημα της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης, στο οποίο ωστόσο εντόπισε και νησίδες αριστείας. «Η συνολική μου αίσθηση είναι ότι αν στην Ελλάδα έχεις όρεξη για δουλειά και αν προσπαθήσεις, θα συγκεντρώσεις αξιόλογους ανθρώπους τριγύρω σου, θα φτιάξεις έναν πυρήνα που έχει βλέψεις αριστείας». Όμως, όπως λέει, το συνολικό περιβάλλον θα είναι εχθρικό και σκοπός δεν θα είναι η βοήθεια εκείνου που θέλει και προσπαθεί να εξελιχθεί αλλά η εξόντωσή του.
«Το να είσαι άριστος στην Ελλάδα είναι μια δραματική εμπειρία», σημειώνει. Εκείνο που τον θλίβει ιδιαίτερα είναι η πνευματική γεροντοκρατία, ειδικότερα όταν αυτή εκδηλώνεται από νέους ανθρώπους. «Τα μυαλά στην Ελλάδα κλείνουν αντί να ανοίγουν και κατά κάποιον τρόπο εγκλωβίζονται μέσα σε μικρότητες, μετριότητες και καταστάσεις που δεν έχουν καμιά σχέση με την επιστήμη, το πανεπιστήμιο και την έρευνα. Απλώς εκπροσωπούν φθαρμένους θεσμούς, κομματικούς, παραθρησκευτικούς, ποδοσφαιρικούς, παραπληροφορικούς. Είναι άσχημο να βλέπεις ανθρώπους να έχουν γεράσει πριν καν ξεκινήσουν», λέει.
Τα πανεπιστήμια
Ο δρ. Ιωαννίδης που πέρυσι εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής των ΗΠΑ, δεν είναι καθόλου ικανοποιημένος με τη θέση που καταλαμβάνουν τα ελληνικά πανεπιστήμια στην κλίμακα αξιολόγησης των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων διεθνώς.
«Ενώ η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι στη λίστα με τα 30 κορυφαία πανεπιστήμια στον κόσμο, βρίσκεται σε θέσεις ιδιαίτερα χαμηλές», τονίζει και προσθέτει: «Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι υπάρχουν πάρα πολλά πανεπιστήμια στον κόσμο, οπότε οι θέσεις 200 ή 500 δεν είναι και τόσο κακές. Όμως με ενοχλεί η αντίληψη της ελάσσονος προσπάθειας και του συμβιβασμού», επισημαίνει διευκρινίζοντας ωστόσο πως στις αίθουσες των ελληνικών ΑΕΙ υπάρχουν καθηγητές που είναι πρώτοι στον κόσμο σε αυτό που κάνουν αλλά και άλλοι που είναι τελευταίοι.
«Το άσχημο είναι ότι οι δεύτεροι εκμεταλλεύονται οποιονδήποτε θετικό έπαινο και τον παίρνουν επάνω τους ενώ οι καλύτεροι είναι αυτοί που θάβονται περισσότερο. Το να βλέπεις τους τενεκέδες να χαρακτηρίζονται και να αυτοχαρακτηρίζονται μεταξύ τους ως άριστοι, είναι κάτι που δεν μπορείς να αντέξεις εύκολα».
“Η χώρα είναι σε κατάσταση γενικευμένης διαφθοράς και ανακυκλούμενης σήψης”
«Άρα κάνουν καλά τα κορυφαία μυαλά της χώρας μας που επιλέγουν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και να προσφέρουν την τεχνογνωσία τους σε μια άλλη χώρα;», τον ρωτώ. «Δεν μπορώ να πω σε όλους τους νέους της Ελλάδας να σηκωθούν να φύγουν επειδή η χώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση γενικευμένης διαφθοράς και ανακυκλούμενης σήψης. Όποιος μπορεί να μείνει και να προσφέρει, για εμένα είναι ήρωας», απαντά.
Από την άλλη, δεν μπορεί και να κατηγορήσει κάποιον που πιστεύει ότι υπάρχουν προοπτικές εξέλιξης σε κάποια άλλη χώρα «Ο κόσμος μας πλέον δεν έχει σύνορα. Η σκέψη και η επιστήμη είναι παγκόσμιες», εξηγεί υπογραμμίζοντας πως ακόμη κι εκείνοι που επιλέξουν να μείνουν στην Ελλάδα, είναι σχεδόν απίθανο να μπορέσουν να εξελιχθούν στον τομέα τους εάν δεν έχουν κάποιες συνεργασίες ή επικοινωνία με συναδέλφους ή φορείς από το χώρο της επιστήμης, της έρευνας και της γνώσης σε παγκόσμιο επίπεδο.
«Γνωρίζω αρκετές επιστημονικές ομάδες στην Ελλάδα που απομονώνονται, γράφουν και δημοσιεύουν εκ κενώ αγνοώντας ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος πέρα από αυτούς. Πιθανότατα η μόνη λύση για να διορθωθούν αυτά τα στραβά που περιγράφουμε στην Ελλάδα, είναι το άνοιγμα των νοητικών συνόρων».
Στα πολλά βιβλία που έχει γράψει ως τώρα ο πολυβραβευμένος ερευνητής, αναφέρει ονόματα σπουδαίων Ελλήνων της διασποράς που διαγράφουν λαμπρή πορεία στον τομέα τους εκτός συνόρων και τους οποίους, δυστυχώς, η χώρα μας δεν αξιοποιεί ούτε στον ελάχιστο βαθμό.
«Πρόκειται για μια επίσημη επιλογή, μη καταγεγραμμένη σε κάποιο νομοσχέδιο ή πρόγραμμα κόμματος», λέει ο κ. Ιωαννίδης και συνεχίζει: «υπάρχουν κορυφαίοι Έλληνες εκτός συνόρων που αντί η χώρα τους να χρησιμοποιεί, έστω και στοιχειωδώς, την τεχνογνωσία τους και την καλύτερη ενδεχομένως αντίληψη που μπορεί να έχουν για κάποια πράγματα, κατά κάποιον τρόπο τους απωθεί και τους εξορίζει».
Το φαινόμενο αυτό το αποδίδει στην ανεπάρκεια των προσώπων που κινούνται στο δημόσιο χώρο και που εξουσιάζουν την Ελλάδα. «Εφόσον πρόκειται για άτομα πολύ χαμηλού βεληνεκούς, με τεράστιες ανασφάλειες και έλλειψη στοιχειωδών αρετών και ικανοτήτων, η πιθανότητα ότι οι ανοησίες τους μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπες με πληροφορία, γνώση και επιστήμη νομίζω ότι τους δημιουργεί πανικό, όχι απλώς απέχθεια. Και έτσι διαιωνίζεται η μετριότητά τους», υπογραμμίζει προσθέτοντας ότι η Ελλάδα δίνει μόλις το 1,0 του ΑΕΠ για έρευνα και ανάπτυξη, όσο περίπου και το Μεξικό κι η Τουρκία.
“Η ζωή δεν κρατά αιώνες, αυτή είναι η αρχή μου”
Ο δρ. Ιωαννίδης ξεφεύγει από το αρχετυπικό μοντέλο του επιστήμονα καθώς εκτός από τον κλάδο του, ασχολείται παράλληλα με τη λογοτεχνία – έχει δημοσιεύσει επτά βιβλία – και λατρεύει την ποίηση. Όπως λέει, όλη του η ζωή είναι ένας ελεύθερος χρόνος κι αυτό διότι έχει επιλέξει να καταπιαστεί με πράγματα που του αρέσουν, όπως είναι η επιστήμη του και η συγγραφή βιβλίων. «Δεν θέλω να κάνω κάτι που δεν μου αρέσει, η ζωή δεν κρατά αιώνες. Πρέπει να χαιρόμαστε το καθετί και να προσπαθούμε να κάνουμε το καθετί – είτε είναι επιστήμη, είτε λογοτεχνία, είτε οτιδήποτε άλλο – όσο μπορούμε καλύτερα. Αυτή είναι η αρχή μου».
Αν και το πρόγραμμά του είναι αρκετά βεβαρημένο, ο ομογενής ερευνητής φροντίζει να ξεκλέβει καθημερινά λίγο χρόνο προκειμένου να ενημερώνεται για τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στην Ελλάδα.
Ως λογικά σκεπτόμενος άνθρωπος, δεν μπορεί να είναι αισιόδοξος με τον τρόπο που εξελίσσονται τα πράγματα στη χώρα, ωστόσο επικαλούμενος την τυχαιότητα της ζωής, αναγνωρίζει πως πάντα θα υπάρχουν ευκαιρίες για τους τολμηρούς. «Μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον με 100% ακρίβεια; Καμιά επιστημονική μέθοδος δεν μπορεί να μας πει κάτι τέτοιο. Υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι από χάος, τύχη και συγκυρίες που δημιουργούν συνεχώς νέες ευκαιρίες για κάποιον που είναι προετοιμασμένος να τις αρπάξει. Σε κάθε περίπτωση θέλω να διατηρώ για το μέλλον της Ελλάδας μια αισιοδοξία που δυστυχώς η λογική δεν μου αφήνει πολλά περιθώρια να κρατάω», καταλήγει.
*Δημοσιεύθηκε στην κυριακάτικη δημοκρατία στις 23 – 06-19”