Η ιστορία της Αθήνας σε μια ψάθα

Από την Κέλλυ Φαναριώτη

Με όνομα βαρύ σαν ιστορία και τέχνη που μετρά ολόκληρες γενιές, ένα εργαστήρι σε μια γωνιά του Νέου Κόσμου, μεταξύ Ζεύξιδος και Πυθέου, μπορεί ακόμα ν’ αντιστέκεται στο χρόνο.

Από το 1850 μέχρι και σήμερα, στην Αθήνα που άλλαξαν πολλά και ξεχάστηκαν ακόμα περισσότερα, το μικρό εργαστήρι των Βενιζέλων παραμένει αλώβητο, για να θυμίζει σε όλους τα χρόνια τα παλιά. Για να το κάνει χρειάζεται μόνο μια κλωστή και το μεράκι για τη τέχνη της ψάθας που πέρασε από στόμα σε στόμα τις τελευταίες τέσσερις γενιές.

Το ίδιο το σπίτι των Βενιζέλων, άλλωστε, θυμίζει κάτι από… χρονομηχανή. Το ημιυπόγειο εργαστήριο, οι παλιές φωτογραφίες με το γενεαλογικό δέντρο, η αυστηρή φιγούρα της πρωτοπόρου Ελένης Βενιζέλου που έφερε το 1850 την τέχνη κατευθείαν από την Αυστρία, βρίσκονται εκεί και αποκαλύπτουν τα μυστικά μιας οικογένειας που κρατά σχεδόν όσο και η Ελλάδα.

Από το 1850 μέχρι και σήμερα οι Βενιζέλοι δούλεψαν ασταμάτητα χωρίς κενά και στάσεις προκειμένου να είναι σε θέση να δώσουν στη πρωτεύουσα τις ξεχωριστές ψάθες. Δεν σκέφτηκαν να σταματήσουν ούτε στα δύσκολα και απαγορευτικά χρόνια της Κατοχής, όταν απαγορεύτηκε η εισαγωγή της πρώτης ύλης της ψάθας από το Βελγικό -τότε- Κονγκό, η οικογένεια αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει χοντρή κλωστή, που αποβραδίς βουτούσε σε ψαρόκολλα και το πρωί μετέτρεπε σε ανθεκτική ψάθα.

Το πρώτο εργαστήρι της οικογένειας στέκονταν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το υπουργείο Παιδείας. Ακολούθησαν πολλές μετακομίσεις κατά τις οποίες φρόντιζαν τα σπίτια να έχουν αυλή για τις ανάγκες της δουλειάς. Μάλιστα, δεν ήταν λίγες οι φορές που φιλοξενήθηκαν από ξακουστούς Αθηναίους ώσπου να βρουν μόνιμη στέγη.

Πλέον, στο ημιυπόγειο του Νέου Κόσμου, η κα. Ζωή Βενιζέλου, η κόρη της Ζωίτσα και ο 20χρονος εγγονός της Αντώνης συνεχίζουν την παράδοση ακριβώς όπως την έμαθαν από τους προγόνους τους, ακολουθώντας την προτροπή των παππούδων.

«Όχι» στο εύκολο χρήμα

Η φιλοσοφία της πατροπαράδοτης επιχείρησης ίσως ξενίζει στα αυτιά των περισσότερων. «Δεν πρέπει να κυνηγάς το γρήγορο και εύκολο κέρδος», μου λένε και σημειώνουν ότι «για να πετύχεις σε αυτό που κάνεις πρέπει να το αγαπάς».

«Πρόκειται για μια δημιουργική απασχόληση που αν δεν σου αρέσει δεν θα την κάνεις σωστά. Οι πελάτες μας, μας ανοίγουν τα σπίτια τους, μας εμπιστεύονται αντικείμενα που για εκείνους έχουν ανεκτίμητη συναισθηματική αξία κι εμείς με τη σειρά μας σεβόμαστε αυτή την κατάσταση και προσπαθούμε να είμαστε σωστοί τόσο απέναντί τους όσο και απέναντι στα έπιπλά τους», εξηγεί η κα. Ζωίτσα Βενιζέλου.

Για τη συγκεκριμένη οικογένεια, ξεχωριστό, σημαίνει ιδιαίτερο και στην περίπτωσή τους, κάτι τέτοιο δε θα μπορούσε να είναι τίποτα λιγότερο από τα οικεία εργατικά χέρια που μεγάλωσαν μέσα στο εργαστήριο και μυήθηκαν από πολύ μικρή ηλικία στην τέχνη της βιεννέζικης ψάθας. «Δεν δούλεψαν ποτέ ξένα χέρια εδώ. Αυτή ήταν και η ευχή και των παππούδων μας. Ήθελαν οι άνθρωποι που δουλεύουν εδώ να εξασκούν τη δουλειά τους με πολύ μεράκι ακολουθώντας την πατροπαράδοτη τεχνική. Αυτό βέβαια σημαίνει πως επειδή ήμασταν λίγοι, δεν είχαμε ποτέ πολλή δουλειά ούτε νιώσαμε ποτέ πίεση. Μπορέσαμε λοιπόν να αφοσιωθούμε στους λίγους αλλά διαχρονικούς πελάτες μας», αναφέρει η κα. Βενιζέλου

Η οικογενειακή επιχείρηση πάντως, αναγνωρίζει και την συναισθηματική αξία των διαφόρων επίπλων που κατά καιρούς τους εμπιστεύονται οι Αθηναίοι για να τα φτιάξουν. Όπως λένε, υπάρχουν πολλοί που τους φέρνουν έπιπλα που κάποτε άνηκαν στους γονείς ή και τους θείους τους και για εκείνους έχουν τεράστια συναισθηματική αξία. «Η διάφορα τώρα με την οικονομική κρίση είναι ότι δεν μπoρούν να τα επισκευάσουν όλα μαζί. Βάζουν στον προϋπολογισμό του μήνα τους λίγα έπιπλα, πράγμα που μας εξυπηρετεί πολύ διότι δεν έχουμε πολλά εργατικά χέρια, είμαστε μόνο τρία άτομα. Εγώ, η μαμά μου και ο Αντώνης, φοιτητής στο ΕΜΠ», λένε χαρακτηριστικά.

Διάσημοι πελάτες

Θα ήταν πρακτικά αδύνατο, σε 165 χρόνια διαρκούς παρουσίας στο χώρο της βιεννέζικης ψάθας, η οικογένεια Βενιζέλου να μην είχε γνωστούς πελάτες. Όπως όλες οι παλιές οικογένειες της Αθήνας άλλωστε, γνωρίζουν καλά τις συνοικίες και τις γειτονιές της μεγαλούπολης, τις συνήθειες και τις ιδιαιτερότητές της. Σε αυτούς συγκαταλέγονται παραδοσιακές ισχυρές επιχειρηματικές οικογένειες της χώρας, όπως οι Παπαδόπουλοι με τα ομώνυμα μπισκότα, η οικογένεια Μεταξά με τα κονιάκ αλλά και προσωπικότητες της τέχνης όπως ο ζωγράφος Μυταράς και η ξεχωριστή Μελίνα Μερκούρη.

Ειδικά για τη Μελίνα, η κα. Βενιζέλου θυμάται ότι πήγαινε στην αυλή του σπιτιού της όταν ακόμα έμενε στο Σύνταγμα και έπινε τον καφέ της παρέα με τον πατέρα της, γιατί όπως λέει, σεβόταν και αγαπούσε πολύ τους τεχνίτες.

Τέλος, στις προσωπικότητες για τις οποίες έβαλε την τέχνη της η οικογένεια, συγκαταλέγονται και πολλοί πολιτικοί, παλιοί και νέοι, από τους Τσαλδάρηδες ως τονΛυκουρέζο.